Juana Karen Peñate Montejo
Ñatyibal
Jiñi anbä iñatyibal wiñik
Mi satyel tyi: tyambä iwäyel
Che’ mi buch tyan lum jiñi xjemoñel
Mi mel mach bä uts’atyik
Jiñi pañumil wen tyijikña mi päsben
Yantyakbä iñatyibal jini wiñik
Mi ñatyan tyi wen bäbäk’en
Mi lok’san ip’ätyälel cha’an mi lok’el
K’untye, k’untye mi lok’el jiñi bäk’en
Mi loty tyi yambä lum jiñi lotyintyel
Ya’baki tsa imäkbe iñatyibal jini xjemoñel
Woli tyi xämbal, tyi tyan tyi k’otyel jini wiñik
Inatyibal woli kolel majlel
Che’ bajche tsätsbä k’uxbilbä tye’
Jiñi wits
Jini xtyelemuty mi k’ay ikolemlel
Ya tyi wits wen tyijikñabä
Mi wen sub isäklel
Iwen tyijikña mi yubin ibä
Ili pusik’al wen tyijikña mi chalen oñel
Ya tai wits añix juntyikil sämbal
Woli ch’ämalel tyi iñi ity’ojoljaxbä
Muk’bä isub cha’an xña’tybal
Jiñi wits woli ch’ämalel ityijikñäyel,
Jump’ej k’iñ ts’a buty’ï tyi k’uxel
Cha’an jiñi wiñik tsa yojtsa machbä uts’atyik.
Jini xtyelemuty woli ch’ämalel yambä ñatyäntyel
Jiñäch jiñi chab tyi yam k’elol
Mi kay tyi paty jiñi mach bä weñik
Säk’an
Wen kabäl ek’ tyi jump’ej säk’añ
Tyi chambä wits tsa xäñä majlel
Ya tyi chikin jiñi sak’
Woli tyi: k’aj majlel
Tsa’ ñumiyon ya tyi wits machbä añix iyopol
Tyi pusik’al tsa lok’i kuk’el
Che’ tsa’ k’ele joch tyojkol
Ya’ ba’an jini yeba wits
Yik’oty jiñi xmukuy tsa xäñä majlel,
K’äläl tsa’ k’otyiyon ya tyi wits
Cha’añ kom tyaj jiñi ja’
Wajalixbä mukul.
¿Chukoch?
Kabäl xtyañob ubibil kcha’an
Tyi k’ak’al kbañelil,
Jiñi ik’ay kpusik’al
Maañik mi ch’amben isum
Chukoch jiñi bak’tyaläl
Letyojibil tyi joy ñup’ul
Jump’ej; säk’an tsa kubi
Juntyikil ty’an ch’oyol bä tyi Kampeche
Wen tyijikña mi pekan ipiä lob
Kixiklelob mi ts’isob, mi jalob chij,
Yambä sak’an, yamba xty’an
Wäle juntyikil xtabaskeño,
Ya’ ba’ mi subel ty’an
Mi ch’äl iyixiklel
Tyi ty’ojoljaxbä ty’añ;
Tyi yambä säk’an
Ch’ijiyem tsa kubi
Xty’an ch’oyol bä tyi aktyal
Tsa’ isubu.
yutyibal kpañumi!
Juana Karen Peñate Montejo, tsa yila pañumil tyi 1979 ya tyi tyejklum ik’aba Tumbalá, Chyapas; che’ aläx ch’ok’tyo tsa iwen mujla yäsin jiñi ts’ibältyak, iche’jiñi tsa kaji imeltyak ik’ay pañumil.
Last Updated: February 3, 2000