Chol


KABÄL XTYAÑOB

Juana Karen Peñate Montejo


Ñatyibal

Jiñi anbä iñatyibal wiñik

Mi satyel tyi: tyambä iwäyel

Che’ mi buch tyan lum jiñi xjemoñel

Mi mel mach bä uts’atyik

Jiñi pañumil wen tyijikña mi päsben

Yantyakbä iñatyibal jini wiñik

Mi ñatyan tyi wen bäbäk’en

Mi lok’san ip’ätyälel cha’an mi lok’el

K’untye, k’untye mi lok’el jiñi bäk’en

Mi loty tyi yambä lum jiñi lotyintyel

Ya’baki tsa imäkbe iñatyibal jini xjemoñel

Woli tyi xämbal, tyi tyan tyi k’otyel jini wiñik

Inatyibal woli kolel majlel

Che’ bajche tsätsbä k’uxbilbä tye’


Jiñi wits

Jini xtyelemuty mi k’ay ikolemlel

Ya tyi wits wen tyijikñabä

Mi wen sub isäklel

Iwen tyijikña mi yubin ibä

 

Ili pusik’al wen tyijikña mi chalen oñel

Ya tai wits añix juntyikil sämbal

Woli ch’ämalel tyi iñi ity’ojoljaxbä

Muk’bä isub cha’an xña’tybal

 

Jiñi wits woli ch’ämalel ityijikñäyel,

Jump’ej k’iñ ts’a buty’ï tyi k’uxel

Cha’an jiñi wiñik tsa yojtsa machbä uts’atyik.

 

Jini xtyelemuty woli ch’ämalel yambä ñatyäntyel

Jiñäch jiñi chab tyi yam k’elol

Mi kay tyi paty jiñi mach bä weñik


Säk’an

Wen kabäl ek’ tyi jump’ej säk’añ

Tyi chambä wits tsa xäñä majlel

Ya tyi chikin jiñi sak’

Woli tyi: k’aj majlel

Tsa’ ñumiyon ya tyi wits machbä añix iyopol

Tyi pusik’al tsa lok’i kuk’el

Che’ tsa’ k’ele joch tyojkol

Ya’ ba’an jini yeba wits

Yik’oty jiñi xmukuy tsa xäñä majlel,

K’äläl tsa’ k’otyiyon ya tyi wits

Cha’añ kom tyaj jiñi ja’

Wajalixbä mukul.


¿Chukoch?

Kabäl xtyañob ubibil kcha’an

Tyi k’ak’al kbañelil,

Jiñi ik’ay kpusik’al

Maañik mi ch’amben isum

Chukoch jiñi bak’tyaläl

Letyojibil tyi joy ñup’ul

Jump’ej; säk’an tsa kubi

Juntyikil ty’an ch’oyol bä tyi Kampeche

Wen tyijikña mi pekan ipiä lob

Kixiklelob mi ts’isob, mi jalob chij,

Yambä sak’an, yamba xty’an

Wäle juntyikil xtabaskeño,

Ya’ ba’ mi subel ty’an

Mi ch’äl iyixiklel

Tyi ty’ojoljaxbä ty’añ;

Tyi yambä säk’an

Ch’ijiyem tsa kubi

Xty’an ch’oyol bä tyi aktyal

Tsa’ isubu.

yutyibal kpañumi!


Juana Karen Peñate Montejo, tsa yila pañumil tyi 1979 ya tyi tyejklum ik’aba Tumbalá, Chyapas; che’ aläx ch’ok’tyo tsa iwen mujla yäsin jiñi ts’ibältyak, iche’jiñi tsa kaji imeltyak ik’ay pañumil.

 


Last Updated: February 3, 2000